علیقلی میرزا اعتضادالسلطنه
1236 هجری شمسی
علیقلی میرزا اعتضاد السلطنه (۱۱۹۸–۱۲۵۹ خورشیدی)، پسر پنجاه و چهارم فتحعلیشاه و عموی محمدشاه، یکی از شخصیتهای برجسته سیاسی و علمی دوران قاجار بود. او از جوانی وارد خدمات دولتی شد و با علاقه به ایدههای روشنگری اروپا، در اشاعه این آموزهها در ایران نقش مؤثری ایفا کرد.
اعتضاد السلطنه در دوران طلایی مدرسهٔ دارالفنون، به عنوان رئیس مدرسه فعالیت میکرد و سهم بسزایی در ماندگاری و پیشرفت این مؤسسه آموزشی داشت. در سال ۱۸۶۰، همزمان با ریاست دارالفنون، وزارت علوم را تأسیس نمود و به مدت ۲۲ سال به عنوان اولین وزیر علوم ایران خدمت کرد.
علاوه بر ریاست دارالفنون و وزارت علوم، وی در مقاطع مختلف مسئولیتهایی چون وزارت صنایع و بازرگانی، وزارت معدن، وزارت تلگراف، ریاست چاپخانهٔ دولتی و فرمانداری ملایر و تویسرکان را نیز بر عهده داشت.
اعتضاد السلطنه آثار متعددی در حوزههای مختلف علمی و تاریخی تألیف کرد که مهمترین آنها برداشتی از نظریههای نیوتن به زبان فارسی است. او کتابخانه و سالن مطالعهای برای مدرسهٔ سپهدار ایجاد کرد و کتابخانهٔ شخصی خود را در سال ۱۲۴۲ به دارالفنون اهدا نمود. وی همچنین مسئول احداث اولین خطوط تلگراف بین تهران – زنجان و زنجان – تبریز بود.
اعتضاد السلطنه عضو گروه ایرانی-فرانسویای بود که کتاب «گفتار در روش دکارت» را به فارسی ترجمه کرد. در این اثر، تئوریهای علمی مهم اروپایی، به ویژه قوانین نیوتن، بهصورت خلاصه شرح داده شد. او همچنین ناظر روزنامههای «ملتی»، «ایالتی ایران» و «علمی دولتی ایران» بود و نویسنده کتاب «فلک السعاده» به شمار میرود. از دیگر اقدامات او لغو رسمیت اعتقاد به سعد و نحس از طریق نجوم بود که گامی مؤثر در مبارزه با خرافات در ایران محسوب میشد.