دکتر فضل الله رضا

مرداد 1347 تا تیر 1348

پروفسور فضل‌الله رضا (۱۰ دی ۱۲۹۳ – ۲۹ آبان ۱۳۹۸) مهندس برق، استاد دانشگاه، پژوهشگر، نویسنده و سیاست‌مدار برجسته ایرانی بود که به عنوان یکی از پایه‌گذاران نظریه اطلاعات و مخابرات در جهان شناخته می‌شود. وی در طول زندگی علمی و حرفه‌ای خود، علاوه بر فعالیت‌های علمی و پژوهشی، نقش مهمی در مدیریت دانشگاه‌ها و گسترش فرهنگ و ادب فارسی ایفا کرد و در سطح بین‌المللی به عنوان سفیر ایران در یونسکو و کانادا خدمت نمود.

فضل‌الله رضا در رشت و در خانواده‌ای دانشمند و مذهبی به دنیا آمد. پدر او، شیخ اسدالله رضا، روحانی و از نوابغ فکری زمان خود بود و خانواده وی سابقه‌ای دیرینه در زمینه علم و فرهنگ داشت. او از دوران کودکی با شعر، ادب، فلسفه، حکمت، عرفان و ریاضیات آشنا شد و همزمان با تحصیلات ابتدایی و متوسطه در رشت و تهران، صرف و نحو عربی و بخشی از علوم قدیمه را از استادان آن زمان فراگرفت. همچنین با آثار کلاسیک ادب فارسی مانند شاهنامه فردوسی، گلستان و بوستان سعدی و مثنوی مولوی آشنا شد و علاقه‌ای ویژه به زبان و فرهنگ ایرانی پیدا کرد.

پس از اخذ مدرک کارشناسی مهندسی برق از دانشگاه تهران در سال ۱۳۱۷، برای ادامه تحصیل به آمریکا رفت و در سال ۱۳۲۴ کارشناسی ارشد خود را از دانشگاه کلمبیا و دکترای مهندسی برق را از مؤسسه تکنولوژی نیویورک دریافت کرد. پس از بازگشت به آمریکا، وی به تدریس و پژوهش در دانشگاه‌های معتبر پرداخت و از جمله در دانشگاه کاتولیک آمریکا، MIT در بوستون و دانشگاه سیراکیوز در نیویورک فعالیت داشت. همچنین استاد مهمان دانشگاه‌های سوییس، دانمارک، کلرادو و پاریس بود و در این سال‌ها تجربیات علمی و پژوهشی گسترده‌ای در زمینه مهندسی برق، نظریه اطلاعات و مخابرات کسب کرد.

پس از بازگشت به ایران، فضل‌الله رضا به عنوان دومین نایب‌التولیه دانشگاه صنعتی آریامهر (شریف) و سپس دهمین رئیس دانشگاه تهران منصوب شد. در دوره مدیریتی وی، گسترش همکاری‌های علمی و پژوهشی با دانشگاه‌های جهان و ارتقای سطح علمی استادان دانشگاه به ویژه در رشته‌های مهندسی و علوم پایه انجام شد. او همچنین تلاش کرد تا پیوند بین دانش و فرهنگ ایرانی حفظ شود و دانشگاهیان از غرق شدن صرف در دستاوردهای غربی و فراموشی فرهنگ ملی جلوگیری شود.

پروفسور رضا علاوه بر فعالیت‌های علمی، اهتمام ویژه‌ای به ادب و فرهنگ فارسی داشت. وی بیش از ۲۰۰ مقاله و حدود ۲۰ کتاب در زمینه مهندسی برق، نظریه اطلاعات و فرهنگ و ادب فارسی منتشر کرد. از جمله آثار ادبی و فرهنگی او می‌توان به «پژوهشی در اندیشه‌های فردوسی»، «برگ بی‌برگی»، «حدیث آرزومندی»، «دیده‌ها و اندیشه‌ها»، «نگاهی به شاهنامه» و «مهجوری و مشتاقی» اشاره کرد. او معتقد بود که زبان و فرهنگ فارسی باید در سطح جهانی معرفی شود و جوانان ایرانی باید با میراث فرهنگی و علمی خود آشنا شوند تا اعتماد به نفس و استقلال فکری پیدا کنند.

فضل‌الله رضا همچنین فعالیت‌های بین‌المللی گسترده‌ای داشت و از سال ۱۳۴۸ تا ۱۳۵۳ به عنوان سفیر ایران در یونسکو و از ۱۳۵۳ تا ۱۳۵۷ به عنوان سفیر ایران در کانادا خدمت کرد. در این مدت، ارتباطات علمی و فرهنگی ایران با جهان توسعه یافت و وی نقش مؤثری در معرفی فرهنگ ایرانی و ارتقای همکاری‌های بین‌المللی ایفا کرد. پس از انقلاب اسلامی، او به کانادا مهاجرت کرد و استاد دانشگاه‌های کنکوردیا و مک‌گیل در مونترال بود.

از دستاوردهای علمی وی می‌توان به پژوهش‌های گسترده در زمینه نظریه اطلاعات، ظرفیت کانال‌های مخابراتی نویزدار، سیستم‌های خطی، نظریه کنترل سیستم‌های پویا، تحلیل شبکه‌های برق و فضاهای خطی اشاره کرد. آثار علمی او در دانشگاه‌های معتبر جهان به عنوان منابع مرجع استفاده می‌شوند و نقش مهمی در پیشرفت علوم مهندسی برق و نظریه اطلاعات داشته‌اند.

پروفسور رضا در طول زندگی خود با ترکیب علم و فرهنگ، اهتمام ویژه‌ای به آموزش و پژوهش داشت و همواره بر اهمیت خرد، تعهد اجتماعی و حفظ میراث فرهنگی ایرانی تأکید می‌کرد. وی روز ۲۹ آبان ۱۳۹۸ در اتاوا، کانادا و در سن ۱۰۴ سالگی درگذشت، اما میراث علمی و فرهنگی او در ایران و جهان باقی مانده و به عنوان نمادی از ترکیب دانش فنی و عشق به فرهنگ ملی ایرانی شناخته می‌شود.